પાણીની પળોજણ: એક હાથમાં બાળક અને બીજા હાથે બેડું, બન્નીના કચ્છી માડુઓને હિજરતનું તેડું

Dhairya Gajara, Kutch: શિયાળા સમયે કચ્છના બન્ની વિસ્તારને રણોત્સવ માટે દુલ્હનની જેમ શણગારવામાં આવે છે, પરંતુ જેમ રણોત્સવ પૂરો થાય અને ગરમીની શરૂઆત થાય તેમ આ વિસ્તાર તરફ કોઈ એક નજર પણ કરતું જોવા ળતું નથી. રણોત્સવમાં યજમાન બની લાખો પ્રવાસીઓને આવકારતો બન્ની વિસ્તાર ઉનાળો શરૂ થતાં જ દર વર્ષની જેમ પાણી માટે તરસી રહ્યો હોય છે. તેના કારણે જ દર વર્ષની જેમ, આ વર્ષે પણ લોકોએ પોતાના ગામમાંથી હિજરત શરૂ કરી છે.

અહીંના માલધારીઓને પોતાની નહીં, પરંતુ પોતાના માલ ઢોરની ચિંતા હોય છે. જેમ કોઈ પરિવાર પોતાના બાળકોના ઉજ્જવળ ભવિષ્ય માટે મોટા શહેર તરફ સ્થળાંતર કરે છે, બસ તેવી જ રીતે આ બન્નીના માલધારીઓ પણ પોતાના બાળકો એટલે કે, તેમના માલ ઢોર માટે આ ત્રણ મહિના અન્ય સ્થળે હિજરત કરે છે.

આ પંક્તિનો અર્થ છે કે, "છોડી ગયા, મૂકી ગયા, ઢોર સાથે ન છૂટકે નીકળી ગયા, છતાં પણ મારો વતન બન્ની સૌથી મીઠો છે."

કચ્છના બન્ની વિસ્તારમાં ગામના લોકો દ્વારા હિજરત કરતી વેળાએ આ પંક્તિઓ સંભાળવા મળતી હોય છે. હિજરત તો હવે જાણે કોઈ ક્રિયા નહીં, પરંતુ કોઈ ઋતુ બની ગઈ હોય તેમ દર બાર મહિને તેમના જીવનનો એક નિયમિત ક્રમ બની ગયો છે. જણાવી દઈએ કે, માનવ વસતી સામે ત્રણથી ચાર ગણા વધારે પશુઓની વસતી ધરાવતા આ ગામોને દિવસમાં માત્ર એક કલાક જેટલું જ પાણી મળે છે.

અહીંના લોકો તો આ ભેંસોના અવાડામાં આવતું ખારું પાણી પણ પી લે છે, પરંતુ અહીંની બન્ની ભેંસોને આટલું પાણી પૂરું પડતું નથી. આથી, જ દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ ઉનાળો શરૂ થતાં જ માલધારીઓ પોતાની ઘરવખરીનો સામાન ગાડીમાં ભરી, પોતાના માલ ઢોરને ટ્રકમાં ભરી પોતાના વતનને ત્રણ મહિના માટે અલવિદા કહી રહ્યા છે.

નાના સરાડો જૂથ ગ્રામ પંચાયતના ઉપસરપંચ ગુલામ મીઠા ખાને News18ને જણાવ્યું હતું કે, "ગામની સીમમાં આવેલા ઘાસમાં આગ લાગી ગયા બાદ હવે ઘાસની અછત ઊભી થઈ છે. અનિયમિત પાણીના કારણે ટાંકા એટલા ખાલી થઈ ગયા છે કે, તેમાં જો આગ લગાવવી હોય તો પણ લાગી શકે."

પંચાયતના પૂર્વ સરપંચ ફકીરમામદ જતે જણાવ્યું હતું કે, ગામના તળાવોમાં હવે પાણી તળિયે છે અને ખૂબ જ ગંદું છે. અવાડામાં પૂરતું પાણી ન મળતાં અમારા માલ ઢોરને ન છૂટકે તળાવનું ગંદું પાણી પીવું પડે છે. તેને કારણે તે બીમાર પડે છે અને તેમના દૂધ ઉત્પાદનમાં પણ ઘટાડો થાય છે. આ પાણીની સમસ્યાને કારણે જ ગામની અનેક ભેંસોનો પાંચથી છ મહિનાનો ગર્ભ પડી જાય છે."

બન્ની વિસ્તારના નાના સરાડો જૂથ ગ્રામ પંચાયતમાં આવતા નાના સરાડો, મોટા સરાડો, રભુ વાંઢ, સાંવલપુર વાંઢ વગેરે ગામોમાં હાલ લોકો પાણીના એકએક ટીપાં માટે તરસી રહ્યા છે. દિવસમાં માત્ર એક કલાક જ આ ગામોના ટાંકામાં પાણી આવે છે. આ દરમિયાન ગામની મહિલાઓ હેલ, હાંઢો અને ગાગર લઈ ટાંકા ઉપર પડાપડી કરતી નજરે પડે છે. આ જ મહિલાઓમાંથી એક છે જીજાબાઇ, જે પોતાની કેળ પર એક બાજુ નાનું બાળક અને બીજી બાજુ હેલ લઈ રોજ પાણી ભરવા જાય છે.

સમગ્ર બન્ની વિસ્તારમાં સૌથી મોટું પશુધન આ નાના સરાડો જૂથ ગ્રામ પંચાયતમાં આવે છે. 10 હજાર જેટલી માનવ વસતી અહીં 30 હજાર કરતાં વધારે પશુઓનો નિભાવ કરે છે. જે પશુઓથી તેમના જીવનનો ગુજારો થાય છે, તેમને તરસ્યા જોઈ આ માલધારીઓને કોળિયો પણ ગળા નીચે ઉતરતો નથી.

શેરવો ગામના સંપથી આવતું ખારું પાણી આ માલધારીઓ તેમજ તેમના પશુઓ માટે એકમાત્ર વિકલ્પ છે. છ કિલોમીટર દૂરથી આવતું ખારું પાણી ધીમી ધારે જ્યારે ગામોના અવાડામાં પડે ત્યારે અહીંના પશુઓ તેમાંથી પાણી પી પોતાની તરસને અધૂરો સંતોષ આપે છે. આ સાથે જ, ગામની મહિલાઓ પણ આ જ અવાડામાંથી પાણી ભરે છે, જે તેમના પરિવારો પીવા તેમજ ઘરવપરાશ માટે વાપરે છે.

ઉલ્લેખનીય છે કે, ગત વર્ષે કચ્છની એક હોસ્પિટલના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે લાઈવ જોડાયેલા વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ બન્નીના આ માલધારીઓ માટે ચિંતા વ્યક્ત કરતા તેમને આગ્રહ કર્યું હતું કે, તેઓ પોતાના ગામ મૂકીને હિજરત ન કરે, પરંતુ જીવનની સૌથી અગત્યની વસ્તુ પાણી વગર આ માલધારીઓ પણ લાચાર બન્યા છે. પોતાના માટે નહીં તો પોતાના પશુઓ માટે દરવર્ષે માલધારીઓ આ ત્યાગ કરતા આવ્યા છે.

બન્ની વિસ્તારમાં મહિલાઓ એક ખાડામાંથી પાણી ભરીને પોતાનું જીવન ગુજારી રહી છે.

લોકોને દૂર સુધી પાણી ભરવા જવું પડી રહ્યું છે.

વિસ્તારના લોકો પશુઓને ટ્રકમાં ભરીને હિજરત કરી રહ્યા છે.

કુવામાંથી પાણી ભરીને પાણી પીવા માટે મજબૂર બન્યા

પાણીના વલખા મારતી ભેસો