ગુરૂવારે સ્વાતંત્ર્ય દિવસના જશ્નની સાથે સાથે રક્ષાબંધનનો તહેવાર પણ રાજ્ય સહિત દેશભરમાં ધૂમધામથી મનાવવામાં આવ્યો છે. આ તહેવાર ભાઈ બહેનના માટે સૌથી મોટો તહેવાર છે.
રક્ષાબંધનના દિવસે પવિત્ર શ્રાવણ માસમાં બહેન પોતાના વીરાના ઓવારણા લઈ માથા પર તીલક લગાવી અક્ષત અને કુમકુમથી તીલક લગાવી હાથ પર રક્ષાસુત્ર એવી રાખડી બાંધી.
રક્ષાબંધનાન દિવસે બહેન પોતાના વ્હાલા ભાઈની કલાઈએ રાખડી બાંધે છે, અને ભાઈ બહેનને રક્ષાનું વચન આપે છે. જ્યારે બહેન ભાઈના સુખાકારી માટે પ્રાર્થના કરે છે.
માનવજાતમાં ‘મા’નો પ્રેમ અને શુશ્રુષા બીજું કોઈ જ દાખવી ન શકે. માતૃપ્રેમ પછી જગતમાં ભગિની પ્રેમનું સ્થાન છે. આ બે સંબંધોની તોલે જગતમાં બીજો કોઈ સબંધ ન આવે. પિતા-પુત્ર, ભાઈ-ભાઈ, પતિ-પત્નિ વગેરેના પ્રેમમાં માત્ર સ્વાર્થ હોય છે. જ્યારે માતૃપ્રેમ અને ભગિની પ્રેમ નિ:સ્વાર્થ, નિષ્કલંક અને પવિત્ર હોય છે.
ભાઈ અને બહેનના એ પ્રેમને કેળવણી, જ્ઞાન, ધન કે બીજી કોઈ વસ્તુ સાથે સંબંધ નથી. શહેરી કે ગામડિયણ, ભણેલી કે અભણ પ્રત્યેક માતા અને બહેનના હૃદય મધ્યે માત્ર બાળક અને ભાઈ માટે નિ:સ્વાર્થ પવિત્ર પ્રેમ જ હોય છે.
બહેન કેવળ ભાઈના સ્નેહની જ ભૂખી હોય છે.એ તો ભાઈ ને ફક્ત એટલું જ કહે છે “ “ભૈયા મેરી રાખી કે બંધન કો ન ભુલાના”
ભારતના ઇતિહાસમાં મુગલ રાજા હુમાયુ અને રજપૂત રાણી કર્ણાવતીના રક્ષાબંધનનો પ્રસંગ ભાઈ-બહેનના હેત માટે જાણીતો છે. કર્ણાવતીએ મુગલ રાજા હુમાયુને રાખડી મોકલી પોતાનો ધર્મનો ભાઈ બનાવ્યો અને એ રાજા ધર્મ, જાતિ અને દેશના ભેદ ભૂલીને બહેનની મદદે દોડી ગયો હતો.
આ પર્વ ભાઈ બહેનના સંબંધને જોડવાની સાથે સાથે સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક મહત્વ ધરાવે છે. આનુ મહત્વ સમજાવતા પહેલા તેનો અર્થ સમજવો જરૂરી છે. રક્ષા+બંધન એમ બે શબ્દ મળીને બને છે. અર્થાત એવુ બંધન જે રક્ષાનુ વચન લે, રક્ષાના બંધનમાં બંધાય છે. આ દિવસે ભાઈ બહેનના દાયિત્વોનુ વચન પોતાના પર લે છે.
રક્ષા બંધન ભાઈ બહેનના સંબંધની ઓળખ છે. રાખડીનો દોરો બંધાવ્યા બાદ બહેન પોતાના ભાઈ પાસે પોતાની રક્ષાનો પ્રણ લે છે. જોકે, ભાઈ બહેનનો પ્રેમ અને કર્તવ્યની ભૂમિકા કોઈ દિવસનો મોહતાજ નથી.
રક્ષાબંધનના સંદર્ભમાં માનવામાં આવે છે કે, જો આ તહેવારનું કોઈ ધાર્મિક અને ઐતિહાસિક મહત્વ ન હોત તો, કદાચ આ પર્વ અસ્તિત્વમાં જ ન આવ્યો હોત.
