New bank locker rule FAQ: જો તમે પણ લોકર એગ્રીમેન્ટ રિન્યુ નથી કર્યું, તો જાણો હવે શું કરવું?

રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (Reserve Bank of India, RBI)ની સૂચના અનુસાર 1 જાન્યુઆરી, 2023થી નવો બેંક લોકર નિયમ (new bank locker rule) અમલમાં આવ્યો છે. છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં ઘણા ધિરાણકર્તાઓએ ગ્રાહકોને તેમના સેફ ડિપોઝિટ લોકર એગ્રીમેન્ટ (safe deposit locker agreements) રિન્યૂ કરવા માટે ટેક્સ્ટ મેસેજ મોકલ્યા છે. જેના ભાગરૂપે હાલના લોકર ડિપોઝિટર્સે રિન્યૂ કરાયેલ લોકરની વ્યવસ્થા માટે પાત્ર હોવાનો પુરાવો રજૂ કરવો જરૂરી હતો. આ સાથે જ તેઓએ 31 ડિસેમ્બર, 2022 સુધીમાં નવા કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા જરૂરી રહેશે.

આ આદેશ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના ઓગસ્ટ 2021થી અપડેટ કરવામાં આવેલા નિર્દેશોનો એક ભાગ હતો. તેમાં જાણકારી આપવામાં આવી છે કે બેંક લોકર કેવી રીતે ઓપરેટ કરવામાં આવે. આ નિર્દેશો અને નિયમોને જાન્યુઆરી 2022થી અમલમાં મુકવામાં આવેલ છે. કેન્દ્રીય બેંકે અન્ય બેંકોને 1 જાન્યુઆરી, 2023 સુધીમાં વર્તમાન ગ્રાહકો સાથેના તેમના લોકર કરારને રીન્યૂ કરવા જણાવ્યું હતું.

જ્યારે કેટલાક ગ્રાહકોને તેમના ધિરાણકર્તાઓ તરફથી બેંક લોકર કરાર સંબંધિત મેસેજ પ્રાપ્ત થયા છે, જ્યારે અન્ય લોકો કહી રહ્યા છે કે તેમને તેમની બેંકો તરફથી આવી કોઈ સૂચનાઓ મળી નથી. જે લોકોને બેંક તરફથી કોઈ પ્રકારના મેસેજ નથી મળ્યા, તેમની માટે હાલ પરિણામો પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન જેવા છે, કેમ કે ગાઈડલાઈન પ્રમાણે આપવામાં આવેલા સમય પ્રમાણે ડેડલાઈન વીતી ગઈ છે. નોંધનીય છે કે આ માટે તારીખ લંબાવવામાં આવી છે કે નહીં તે અંગે પણ હાલ સુધી કોઈ સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી નથી.

આવી સ્થિતીમાં ગ્રાહકો શું કરી શકે છે? અમારી સાથે ખાસ વાતચીત કરતી વખતે બેંકબજાર.કોમ (BankBazaar.com) ના સીઈઓ અધિલ શેટ્ટીએ જણાવ્યું હતું કે, જો કોઈ વ્યક્તિએ તેનો કરાર રિન્યૂ ન કરાવ્યો હોય, તો તેણે તાત્કાલિક ધોરણે બેંકનો સંપર્ક કરવો અને જો જરૂરી હોય તો લોકર કરારને અપડેટ કરવો વધુ સારું છે.

શેટ્ટી વધુમાં જણાવે છે કે, ગ્રાહકોને એવી પણ સલાહ આપવામાં આવે છે કે તેમણે વર્ષ દરમ્યાન ઓછામાં ઓછુ એક વખત લોકરનો ઉપયોગ કરવો જ જોઈએ. બેંકોને લોકર કરારમાં દર્શાવેલ પ્રોટોકોલનો ઉપયોગ કરીને તેને ખોલવાની પરવાનગી આપવામાં આવે છે. આવી મુશ્કેલીઓ ટાળવા માટે નિયમિત સમયાંતરે ખાતું ઓપરોટ કરવું શ્રેષ્ઠ છે.

લોકર કરાર શું છે અને કઈ રીતે કરી શકાય છે? ગ્રાહકને લોકરની ફાળવણી સમયે બેંક યોગ્ય રીતે સ્ટેમ્પવાળા કાગળ પર ગ્રાહક સાથે કરાર કરે છે. લોકર કરારની નકલ બંને પક્ષો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલ ડુપ્લિકેટમાં લોકર ભાડે રાખનારને તેના અધિકારો અને જવાબદારીઓ જાણવા માટે આપવામાં આવશે. મૂળ કરાર બેંકની શાખા પાસે જ સાચવીને રાખવામાં આવે છે કે જ્યાં લોકર આવેલું છે.

બેંક લોકરની સુરક્ષા માટે બેંક કઈ રીતે જવાબદાર હોય છે? આરબીઆઈના નોટિફિકેશન મુજબ, જે જગ્યામાં સેફ ડિપોઝિટ વોલ્ટ રાખવામાં આવ્યા છે, તેની સુરક્ષા માટે તમામ પગલાં લેવાની જવાબદારી બેંકોની છે. બેંકની પોતાની ખામીઓ, બેદરકારી અને કોઈપણ પ્રકારની ભૂલ કે કમિશનને કારણે બેંકના પરિસરમાં આગ, ચોરી/ચોરી, લૂંટ, ઈમારત ધરાશાયી થવા જેવી ઘટનાઓ ન બને તે સુનિશ્ચિત કરવાની જવાબદારી બેંકની જ હોય છે.

કોઈ નુક્શાન થવા પર બેંક ગ્રાહકોને કઈ રીતે વળતર આપી શકે છે? લોકરમાં મુકવામાં આવેલી વસ્તુઓની ખોટ કે નુક્શાન ઉપરોક્ત ઘટનાઓને કારણે અથવા તેના કોઈ કર્મચારી અથવા કર્મચારીઓ દ્વારા કરવામાં આવેલી છેતરપિંડી માટે જવાબદાર હોવાના કિસ્સામાં બેંકોની જવાબદારી સેફ ડિપોઝિટ લોકરના પ્રવર્તમાન વાર્ષિક ભાડાના સો ગણા જેટલી રકમની છે.

કયા સંજોગોમાં બેંક કોઈ વળતર આપવા માટે જવાબદાર હોતી નથી? કુદરતી આફતો અથવા ભૂકંપ, પૂર, વીજળી પડવા અને વાવાઝોડા જેવા કુદરતી કૃત્યો કે ઘટનાઓ અથવા ગ્રાહકની એકમાત્ર ભૂલ અથવા બેદરકારીને કારણે પ્રવર્તતી હોય તેવા કોઈપણ કૃત્યથી ઉદ્ભવતા કોઈપણ નુકસાન અથવા લોકરની સામગ્રીના નુકસાન માટે બેંક જવાબદાર રહેતી નથી.આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, બેંકો આવી વિનાશક ઘટનાથી  તેમની લોકર સિસ્ટમને બચાવવા માટે યોગ્ય કાળજી લેશે.