દેશભરમાં ડીઝલ અને પેટ્રોલના ભાવ (Petrol Diesel Rates) નવા રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચી રહ્યા છે. મંગળવારે રાજધાની દિલ્હી (Delhi)માં ડીઝલની કિંમત 79.70 રૂપિયા અને પેટ્રોલની કિંમત (Petrol Price Today) 89.29 રૂપિયા પ્રતિ લિટર પર પહોંચી ગઈ છે. જોકે, આજે ભોપાલમાં ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા પેટ્રોલની કિંમત 100 રૂપિયાને પાર કરી ગઈ છે. ભોપાલમાં આજે એક્સપી પેટ્રોલ 100.18 રૂપિયા પ્રતિ લિટર વેચાઇ રહ્યું છે. સરકારનું કહેવું છે કે, ઑક્ટોબર 2020થી આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં ક્રૂડની કિંમત લગભગ 50 ટકા વધી બેરલ દીઠ 63.3 ડોલર પર પહોંચી ગઈ છે. જેના કારણે ઓઇલ રિટેલિંગ કંપનીઓને પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવ (Diesel Price Today)માં વધારો કરવો પડશે. નોંધનીય છે કે ગયા વર્ષે જાન્યુઆરીની તુલનામાં આ વર્ષે ડીઝલ-પેટ્રોલની કિંમત વધારે છે. જોકે, ગયા વર્ષે જાન્યુઆરી કરતા ક્રૂડ ઓઇલના ભાવ હજી ઓછા છે.
ભારતમાં પેટ્રોલ-ડીઝલની કિંમતમાં કેમ આટલો વધારો થયો? - ખરેખર, ભારતમાં પેટ્રોલ-ડીઝલની છૂટક કિંમત વૈશ્વિક બજારમાં ક્રૂડ તેલના ભાવ સાથે જોડાયેલી છે. એટલે કે જો વૈશ્વિક બજારમાં ક્રૂડ તેલની કિંમત ઓછી હશે, તો ભારતમાં પેટ્રોલ-ડીઝલ સસ્તુ થશે. જો ક્રૂડ ઓઇલની કિંમતમાં વધારો થાય, તો પેટ્રોલ-ડીઝલ માટે વધુ ખર્ચ કરવો પડશે. પરંતુ દર વખતે આવું થતું નથી. જ્યારે વૈશ્વિક બજારમાં ક્રૂડ ઓઇલની કિંમતોમાં વધારો થાય છે, ત્યારે તેનો ભાર ગ્રાહકો પર પડે છે. પરંતુ જ્યારે ક્રૂડ ઓઇલની કિંમત ઓછી હોય છે ત્યારે સરકાર તેની આવક વધારવા માટે ગ્રાહકો પર ટેક્સ લાદી દે છે. આ રીતે, વૈશ્વિક બજારમાં ક્રૂડ તેલના ભાવમાં ઘટાડો થવાને કારણે લોકોને કોઈ વિશેષ રાહત મળતી નથી.
ગયા વર્ષે જ્યારે કોરોના મહામારી શરૂ થઇ હતી, ત્યારે ક્રૂડ તેલના ભાવમાં મોટો ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો. ઓઇલ કંપનીઓએ સતત 82 દિવસ સુધી રિટેલ ઇંધણના ભાવમાં કોઈ ફેરફાર કર્યો નથી. આ રીતે 2020ના પહેલા 6 મહિનામાં ગ્રાહકોને સસ્તા ક્રૂડ તેલનો લાભ મળ્યો ન હતો, જ્યારે બીજા 6 મહિનામાં સરકારે ટેક્સનું ભારણ વધાર્યું.
ક્રૂડતેલના ભાવ કેમ વધી રહ્યા છે? - એપ્રિલ 2020 દરમિયાન વિશ્વવ્યાપી ઇંધણની માંગમાં ઘટાડો થયા પછી ક્રૂડ તેલના ભાવમાં ઐતિહાસિક ઘટાડો થયો હતો. આ દરમિયાન વિશ્વના લગભગ નજીવા દેશોમાં આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ ચાલી રહી હતી. મુસાફરીથી લઈને કારખાનાઓ બંધ હતા, પરંતુ ત્યારબાદ વૈશ્વિક સ્તરે તેલની માંગમાં વધારો થયો છે. જૂનથી ઑક્ટોબરની વચ્ચે 40 ડોલર પ્રતિ બેરલ પાર ટ્રેડ કરનાર બ્રેન્ટ ક્રૂડ નવેમ્બર બાદ મોંઘુ થવા લાગ્યું. હવે કોરોના વાયરસની રસી આવ્યા બાદ તેની કિંમત બેરલ દીઠ 60 ડોલરને પાર કરી ગઈ છે.
ક્રૂડ તેલના ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થવાને કારણે પણ કિંમતમાં વધારો જોવા મળી રહ્યો છે. સાઉદી અરેબિયાએ ફેબ્રુઆરી-માર્ચ દરમિયાન ક્રૂડ તેલના ઉત્પાદનમાં રોજ 10 મિલિયન બેરલ ઘટાડો કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.
છૂટક કિંમતો પર આ કરની શું અસર થશે? - છેલ્લા એક વર્ષમાં કેન્દ્ર સરકારે પેટ્રોલ પર એક્સાઈઝ ડ્યૂટી વધારીને 32.98 રૂપિયા કરી દીધી છે. 2020ની શરૂઆતમાં તે 19.98 રૂપિયા હતી. આ જ રીતે ડીઝલ પર એક્સાઈઝ ડ્યુટી વધીને 31.83 રૂપિયા થઈ છે. જાન્યુઆરી 2020માં તે લગભગ રૂ. 15.83 હતી. રોગચાળા દરમિયાન આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ લગભગ બંધ થઈ ગયા પછી સરકારે આવક વધારવા માટે આ કર વધાર્યો હતો.
ઘણા રાજ્યોએ તેમની આવક વધારવા માટે પેટ્રોલ-ડીઝલ પર વેચાણ વેરો પણ લગાવી દીધો છે. દિલ્હી સરકારે પેટ્રોલ પર વેલ્યુ એડેડ ટેક્સ (વેટ) 27 ટકાથી વધારીને 30 ટકા કર્યો છે. મે મહિનામાં દિલ્હી સરકારે ડીઝલ પર વેટ 16.75 ટકાથી વધારીને 30 ટકા કરી દીધો હતો. જોકે, જુલાઈમાં તેને ફરીથી 16.75 ટકા કરી દેવાયો હતો. હાલમાં રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકારો પ્રતિ લિટર પેટ્રોલના બેઝ રેટ પર લગભગ 180 ટકા ટેક્સ વસૂલતી હોય છે. એ જ રીતે ડીઝલ પર તે લગભગ 141 ટકા છે.
નિષ્ણાંતોએ અનુમાન લગાવ્યું હતું કે, સેન્ટ્રલ એક્સાઈઝ ડ્યુટીમાં ઘટાડો જોવા મળી શકે છે. પરંતુ પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ પ્રધાન ધર્મેન્દ્ર પ્રધાને સંસદમાં માહિતી આપી છે કે સરકાર એક્સાઈઝ ડ્યુટી ઘટાડવાના મૂડમાં નથી. વિશ્વના અન્ય દેશોમાં જર્મની અને ઇટાલીમાં બળતણના બેઝ રેટ પર લગભગ 65 ટકા ટેક્સ લેવામાં આવે છે. આ યુનાઇટેડ કિંગડમમાં 62 ટકા, જાપાનમાં 45 ટકા અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં આશરે 20 ટકા છે.
અન્ય દેશોની તુલનામાં ઇંધણ અંગે ભારતની સ્થિતિ શું છે? - વિશ્વભરમાં ક્રૂડ તેલની કિંમત કોરોનાકાળના પહેલાંના સ્તર પર પહોંચી રહી છે. પરંતુ ભારતમાં રાજ્ય અને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા વસૂલાતા ઊંચા વેરાને કારણે તે રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચી રહ્યું છે. ગયા વર્ષે જાન્યુઆરી કરતા પેટ્રોલનો સરેરાશ ભાવ આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં લગભગ 13.6 ટકા વધારે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન બ્રેન્ટ ક્રૂડની કિંમત લગભગ 14 ટકા ઓછી હતી. તો બીજી બાજુ ગયા વર્ષની તુલનામાં આ વર્ષે જાન્યુઆરીમાં યુ.એસ., ચીન અને બ્રાઝિલના ગ્રાહકોએ અનુક્રમે 7.5%, 5.5% અને 20.6%ના દરે બળતણ ખરીદ્યું.
મોંઘવારી પર પેટ્રોલ-ડીઝલના ભાવની શું અસર થશે? - નિષ્ણાંતો કહે છે કે ઇંધણની વધતી મોંઘવારીને ઓછી ખાદ્ય મોંઘવારીએ સંતુલિત કરી છે. જોકે, તેની અસર તે ગ્રાહકો પર જોવા મળી રહી છે કે જેઓ તેમની મુસાફરીમાં વધુ ખર્ચ કરે છે. જાન્યુઆરીમાં છૂટક ફુગાવાનો દર 4.06 ટકા જેટલો હતો. તેમનું કહેવું છે કે શહેરોમાં વસતી વસ્તી પર તેની વધુ અસર પડશે. જ્યારે, ગ્રામીણ વસ્તી પર ઓછી અસર પડશે. જોકે, જો આ વખતે ચોમાસું નબળું છે, તો તે ખેડૂતો પર જોવા મળી શકે છે. નબળા ચોમાસાની સ્થિતિમાં, ખેડૂતોને સિંચાઈ માટે ડીઝલ પર નિર્ભર રહેવું પડશે.
