Explainer: ભારતીય નોટોમાંથી ચિત્રો દૂર કરવા અને લાગુ કરવા માટેના નિયમો અને નિયમો શું છે, તેનો નિર્ણય કોણ લે છે?

નવી દિલ્હીઃ દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે ભારતીય ચલણ પર દેવી-દેવતાઓના ફોટા છાપવાનું નિવેદન કરીને રાજકારણમાં નવો હલચલ મચાવી દીધી છે. જો વિપક્ષ તેને રાજકીય નિવેદન ગણાવી રહ્યો છે, તો આમ આદમી પાર્ટી આ નિવેદનના બચાવમાં તમામ દલીલો આપી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ભારતીય ચલણ પર ફોટા છાપવાને લઈને દેશમાં શું નિયમો છે અને તેનો નિર્ણય કોણ લે છે.

આ અંગે કોમોડિટી એક્સપર્ટ અજય કેડિયાનું કહેવું છે કે, ‘જો કે દેશમાં તમામ પ્રકારની નોટો છાપવાનો નિર્ણય આરબીઆઈ દ્વારા લેવામાં આવે છે, પરંતુ તેમાં કેન્દ્ર સરકારની સંમતિ પણ હોય છે. નોટની જેમ તેના પર કોઈપણ ફોટો છપાવવામાં આવશે. તેનો નિર્ણય પણ રિઝર્વ બેંક અને કેન્દ્ર સરકારની સંયુક્ત પેનલે લીધો છે. રિઝર્વ બેંકના કાયદામાં નોટ પર ફોટો છાપવા અંગે કાયદો બનાવવામાં આવ્યો છે.

આ પણ વાંચોઃ RBI લોન્ચ કરશે ડિજિટલ ચલણ, જાણો કેવી રીતે બદલાશે તમારુ જીવન

નિયમો શું કહે છે?

રિઝર્વ બેંકે માહિતીના અધિકાર હેઠળ માંગવામાં આવેલી માહિતીમાં જણાવ્યું હતું કે, ‘RBI એક્ટ 1934ની કલમ 25 હેઠળ કેન્દ્રીય બેંક અને કેન્દ્ર સરકાર મળીને નોટ અને તેના પર ચિત્ર છાપવાનો નિર્ણય કરે છે. જો તેમાં કોઈ ફેરફાર કરવો હોય તો પણ બંનેની સંયુક્ત પેનલ તેના પર નિર્ણય લે છે. જો કે નોટ પર ચિત્ર છાપવાનો નિર્ણય નિયમો કરતાં વધુ રાજકીય પ્રેરિત છે અને તેમાં કેન્દ્ર સરકારની જ દખલગીરી વધુ છે.’

આ પણ વાંચોઃ બેંકમાં 1થી વધારે ખાતા રાખવાથી ફાયદો કે નુકસાન? જાણો RBIના નિયમો

નોટમાંથી ગાંધીજીની તસવીર હટાવવી સરળ નથી

આ પહેલીવાર નથી કે જ્યારે કોઈ રાજનેતાએ નોટ પરથી ગાંધીજીની તસવીર હટાવવાની વાત કરી છે. આ પહેલાં વર્ષ 2016માં મોદી સરકારે મહાત્મા ગાંધીની તસવીરના સ્થાને ડૉ.ભીમરાવ આંબેડકરની તસવીર લગાવવાની વાત કરી હતી, પરંતુ બાદમાં આ નિર્ણય મોકૂફ રાખ્યો હતો.

વર્ષ 2022ના જૂનમાં પણ આરબીઆઈએ નોટ પર ગાંધીજીની તસવીર સાથે ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર અને ડૉ. એપીજે અબ્દુલ કલામનું વૉટરમાર્ક લગાવવાની વાત કરી હતી. આ માટે IIT દિલ્હીને પણ ડિઝાઇન બનાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે. વર્ષ 2017માં રચાયેલી RBIની એક સમિતિએ નોટ પર ગાંધીજીની તસવીર ઉપરાંત અન્ય સુરક્ષા ચિહ્નો મૂકવાની વાત પણ કરી છે અને સમિતિએ 2020માં પોતાનો રિપોર્ટ પણ સુપરત કર્યો છે.

ગાંધીજી પહેલાં કોની તસવીર હતી

ભારતીય નોટો પર ગાંધીજીની તસવીર છાપવાની પ્રક્રિયા વર્ષ 1966થી શરૂ થઈ હતી. અગાઉ નોટો પર રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અશોક સ્તંભ છાપવામાં આવતું હતું. આ તસવીર ઉપરાંત રોયલ બેંગાલ ટાઈગર્સ, આર્યભટ્ટ સેટેલાઇટ, ખેતી, શાલીમાર ગાર્ડન જેવા ચિત્રો પણ નોટ પર છાપવામાં આવ્યા છે. આ સિવાય 20 રૂપિયાની નોટ પર કોણાર્ક મંદિર, 1000 રૂપિયાની નોટ પર બૃહદિશ્વર મંદિર અને 5000 રૂપિયાની નોટ પર ગેટવે ઓફ ઈન્ડિયાની તસવીર છપાઈ હતી.

ગુજરાતી સમાચાર નો ખજાનો એટલે News18 ગુજરાતી. ગુજરાત, દેશ વિદેશ, બોલીવુડ, સ્પોર્ટ્સ, બિઝનેસ, મનોરંજન સહિત વધુ સમાચાર વાંચો ન્યૂઝ18 ગુજરાતી પર

Tags: Rbi rules, Reserve bank of india