Opinion: પાકિસ્તાન આટલું ગરીબ અને કંગાળ કેવી રીતે બન્યું? આ રહ્યા તેના મુખ્ય કારણો

આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહેલા પાકિસ્તાનમાં પેટ્રોલ લગભગ 300 રૂપિયા પ્રતિ લીટર સુધી પહોંચી ગયું છે. આજે ભારતના એક રૂપિયાની કિંમત પાકિસ્તાનના ત્રણ રૂપિયા કરતાં વધુ છે, જ્યારે બાંગ્લાદેશના એક ટાકાની કિંમત પણ પાકિસ્તાનના અઢી રૂપિયા કરતાં વધુ છે. છેલ્લા 50 વર્ષમાં પાકિસ્તાનના લોકો આજે સૌથી વધુ મોંઘવારીનો સામનો કરી રહ્યા છે. આખરે પાકિસ્તાનની હાલત આટલી હદે ખરાબ કેવી રીતે થઈ ગઈ કે લોકો લોટ માટે સરકારી ટ્રકો પાછળ દોડી રહ્યા છે.

પાકિસ્તાનમાં એક કિલો લોટ 200 રૂપિયા પ્રતિ કિલોના ભાવે મળે છે. ઇસ્લામાબાદ હોય કે પેશાવર હોય કે ખૈબર પખ્તુનખ્વા હોય કે કરાચી, દરેક જગ્યાએ ખાદ્ય-પદાર્થોના ભાવ આસમાને છે. જ્યારે 2021મા ઘઉંનો રેકોર્ડ પાક થયો હતો. 28.75 મિલિયન ટન ઘઉંનું ઉત્પાદન કરવા છતાં આજે પાકિસ્તાન લોટ માટે તડપી રહ્યું છે, તો આ માટે પાકિસ્તાનના નેતાઓની દૂરંદેશી જવાબદાર છે. ચોખાની કિંમત 270 રૂપિયા પ્રતિ કિલોએ પહોંચી ગઈ છે. ડુંગળી લગભગ રૂ.300 પ્રતિ કિલોના ભાવે મળે છે. ભારે દેવું, ઘટતો જતો ચલણ અનામત, વૈશ્વિક ફુગાવો, મોંઘા ઈંધણ, રાજકીય અસ્થિરતાએ પાકિસ્તાનને ગરીબીની અણી પર લાવી દીધું છે. આ વિનાશનો પાયો 1970માં નાખવામાં આવ્યો હતો, જ્યારે પાકિસ્તાનના સાતમા વડાપ્રધાન ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટોએ નિવેદન આપ્યું હતું કે, પાકિસ્તાન પરમાણુ બોમ્બના બદલામાં ઘાસ પણ ખાઈ જશે. ભુટ્ટોએ કહ્યું હતું કે, 'પાકિસ્તાનીઓ ઘાસ ખાશે, ભૂખ્યા રહેશે પરંતુ પરમાણુ બોમ્બ ચોક્કસ મેળવશે.’ આજે ભુટ્ટોનું નિવેદન સાચું સાબિત થતું જણાય છે. દેશ પાસે પરમાણુ શસ્ત્રો છે પરંતુ રોટલી માટે એકબીજાને મારી રહ્યા છે.

આ પણ વાંચોઃ પાકિસ્તાને પરમાણુ બોમ્બ જ બનાવ્યો તો ભારતે ભવિષ્ય બનાવ્યું! 

ધાર્મિક કટ્ટરતાને રાષ્ટ્રીય નીતિ બનાવી

આઝાદી પછી ભારતમાં ગમે તે પક્ષની સરકાર હોય, તેનો મુખ્ય મંત્ર હંમેશા સામાન્ય જનતાના ઉત્થાનનો રહ્યો છે. પરંતુ ધર્મને આધારે બનેલું પાકિસ્તાન હંમેશા માત્ર ધાર્મિક કટ્ટરતામાં જ ફસાયેલું રહ્યું છે. જો કે, પાકિસ્તાનની રચના થઈ ત્યારથી મુલ્લા-મૌલવી સમુદાય પાકિસ્તાનને પોતાના નિયંત્રણમાં લેવા માંગતો હતો. પરંતુ 80ના દાયકામાં જનરલ ઝિયા-ઉલ-હકના કારણે આ ઉન્માદ વધવા લાગ્યો. ઝિયાએ પાકિસ્તાનની દરેક વ્યવસ્થાને ઇસ્લામિક રંગ આપવાનું શરૂ કર્યું, પછી તે પોલીસ હોય કે શિક્ષણ, વિદેશ નીતિ હોય કે અર્થવ્યવસ્થા. અદાલતો શરિયા કાયદા પ્રમાણે ચાલવા લાગી. ઝિયાના સમયમાં મદરેસા અને ધાર્મિક શિક્ષણ સામાન્ય શાળાના શિક્ષણ કરતાં વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ બની ગયા, જેનું પરિણામ આજે પાકિસ્તાનની સામે છે. બે દિવસ પહેલાં એક સભામાં બોલતા પાકિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ સાંસદ મુસ્તફા નવાઝ ખોખરે કહ્યું હતું કે, ‘આપણે રાજકીય અને નૈતિક રીતે નાદાર બની ગયા છીએ. આજે પણ લોકોને તે સત્ય નથી કહેવામાં આવી રહ્યું જેની દેશને જરૂર છે.’ ખોખર પાકિસ્તાનની નસોમાં રહેલા આ સત્ય તરફ ઈશારો કરી રહ્યા હતા. ઝિયા-ઉલ-હકે પાકિસ્તાનમાં ધાર્મિક કટ્ટરતાને એવી રીતે સળગાવી કે, તેણે ઇસ્લામમાં પણ ઘણાને ફાડી નાંખ્યા. સૌ પ્રથમ તેમણે અહમદિયાને બિન-મુસ્લિમ જાહેર કર્યા અને તેમના જ સમયમાં શિયા સમુદાયને 'વાજીબ-ઉલ-કતલ' જાહેર કર્યા. આજે પાકિસ્તાનમાં અહમદિયા સમુદાયની શું હાલત છે તે કોઈનાથી છુપાયેલી નથી. ઝિયાના કારણે આજે પાકિસ્તાનમાં શિયા અને સુન્ની એકબીજાની સામે ઉભા છે.

આતંકવાદ

2011માં એબોટાબાદમાં બિન લાદેનની હત્યા પછી સમગ્ર વિશ્વમાં કોઈને શંકા નથી કે, હવે પાકિસ્તાનમાંથી ધાર્મિક કટ્ટરતાથી ઉદ્ભવતા આતંકવાદને અલગ કરવો અશક્ય છે. પાકિસ્તાન હંમેશા કહે છે કે, લાદેન તેમને ત્યાં નહોતો. અમેરિકા પણ તેને આખી દુનિયામાં શોધતું રહ્યું, પરંતુ પછી ખબર પડી કે પોતાને અમેરિકાનો મિત્ર ગણાવતા પાકિસ્તાને તેને આશ્રય આપ્યો હતો. તહરીક-એ-તાલિબાન, લશ્કર-એ-તૈયબા, જૈશ-એ-મોહમ્મદ, હરકતુલ મુજાહિદ્દીન, લશ્કર-એ-ઓમર, સિપાહ-એ-સાહબા, હિઝબુલ મુજાહિદ્દીન જેવા વિશ્વના સૌથી ખતરનાક આતંકવાદી સંગઠનો પાકિસ્તાનમાં વિકસી રહ્યાં છે. અફઘાનિસ્તાન હોય કે ભારત હોય કે ઈરાન, દરેક જણ પાકિસ્તાન દ્વારા ઉછરેલા આતંકવાદથી પરેશાન છે. પરંતુ આ આતંકવાદે સૌથી વધુ નુકસાન પાકિસ્તાનને કર્યું છે. આ મામલે પાકિસ્તાનને ન તો કોઈ મોટું વિદેશી રોકાણ મળ્યું કે ન તો તે પોતાનો કોઈ મોટો ઉદ્યોગ સ્થાપી શક્યું. 2017મા સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં બોલતા તત્કાલીન વિદેશ પ્રધાન સુષ્મા સ્વરાજે કહ્યું હતું કે, ‘ભારત અને પાકિસ્તાન સાથે મળીને સ્વતંત્ર થયા... 'અમે વૈજ્ઞાનિકો, વિદ્વાનો, ડૉક્ટરો, એન્જિનિયરો પેદા કર્યા અને તમે શું પેદા કર્યું? તમે આતંકવાદીઓ બનાવ્યા છે, આતંકવાદી છાવણીઓ બનાવી છે, તમે લશ્કર-એ-તૈયબા, જૈશ-એ-મોહમ્મદ, હિઝબુલ મુજાહિદ્દીન અને હક્કાની નેટવર્ક બનાવ્યું છે.’

આ પણ વાંચોઃ ઓરિસ્સાના આરોગ્ય મંત્રી નબ દાસનું નિધન, ASIએ ગોળી મારી હતી

સંસાધનોની ખોટી ફાળવણી

કરાચીમાં પૂરને રોકવામાં મદદ કરવા માટે વિશ્વ બેંકના USD 100 મિલિયનના ભંડોળમાંથી માત્ર ત્રણ ટકાનો ઉપયોગ શહેરને પૂર-પ્રૂફ કરવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો. લાહોર પછી કરાચી સૌથી શક્તિશાળી મહાનગર છે, ત્યાં પણ આવી પરિસ્થિતિ છે. હકીકતમાં પાકિસ્તાનમાં આઝાદી બાદ પંજાબિયતનું વર્ચસ્વ રહ્યું છે. સેનામાં પણ પંજાબીઓનો બહુમતી હિસ્સો છે. પાકિસ્તાનમાંથી અલગ બાંગ્લાદેશ રાષ્ટ્રની રચના જ એટલે થઈ હતી કે, પૂર્વ પાકિસ્તાન કમાણી કરતું હતું અને તેનો મોટો હિસ્સો પશ્ચિમી પાકિસ્તાન પોતાની પાસે રાખતું હતું. પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં અસંતોષ એટલો વધી ગયો કે, આખું રાજ્ય તૂટીને આજે બાંગ્લાદેશ બની ગયું છે અને તેની હાલત પાકિસ્તાન કરતાં ઘણી સારી છે. પરંતુ એવું નહોતું કે બાંગ્લાદેશ દ્વારા કમાયેલા પૈસા આખા પશ્ચિમ પાકિસ્તાનમાં ખર્ચવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ તે માત્ર પંજાબ અને કરાચીમાં જ ખર્ચવામાં આવ્યા હતા. આજે પણ સંસાધનોની દૃષ્ટિએ પાકિસ્તાનનો સૌથી કાર્યક્ષમ પ્રાંત બલૂચિસ્તાનની હાલત ખરાબ છે અને પંજાબી પાકિસ્તાનીઓ તેનું પણ શોષણ કરી રહ્યા છે. સિંધ સહિત પાકિસ્તાનની સરહદે આવેલા કોઈપણ વિસ્તારમાં કોઈનો વિકાસ થયો નથી અને લોકોમાં અસંતોષ ચરમસીમાએ છે.

ભારત સાથે દુશ્મની

જન્મથી જ પાકિસ્તાન પોતાની શક્તિનો સૌથી મોટો હિસ્સો ભારત સાથે દુશ્મની જાળવવામાં ખર્ચી રહ્યો છે. પાકિસ્તાને ભારતમાં ગેરમાર્ગે દોરાયેલા યુવાનોને માત્ર કાશ્મીરમાં જ નહીં પરંતુ પંજાબમાં પણ તેમને ખાલિસ્તાન બનાવવા માટે હથિયારો સહિતની દરેક સુવિધા પૂરી પાડી હતી. આજે પણ દેશના ઘણા ભાગોમાં પાકિસ્તાન તેના આતંકવાદીઓ અથવા આતંકવાદીઓને મદદ મોકલીને હુમલા કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. હમીદ ગુલ, જે કુખ્યાત ISIના ચીફ હતા, તેમણે નિયમિત રાજ્ય નીતિ તરીકે ‘ભારત વિરોધી અભિયાન’ને લંબાવ્યું અને જેહાદને પોતાનું હથિયાર બનાવ્યું હતું. પૈસાનો લોભ જોઈને સેનાએ બેરોજગાર યુવાનોને અફઘાનિસ્તાન અને ભારત સામે આતંકના રસ્તે ધકેલી દીધા. ગુલ દ્વારા ઉછરેલા મુલ્લાઓ અને મૌલવીઓ યુવાનોને સમજાવતા હતા કે, જો ભારતમાં આતંકવાદી હુમલા થતા રહેશે તો પાકિસ્તાન આપોઆપ ભારતથી ઉપર થઈ જશે. ઝિયા-ઉલ-હક અને હમીદ ગુલે પાકિસ્તાનનો એક જ ઉદ્દેશ્ય બનાવ્યો - ‘ભારતનો વિનાશ’, પણ પાકિસ્તાનનો નાશ થયો. આજે પાકિસ્તાનના જીવન અને અર્થવ્યવસ્થાની સ્થિતિ આખી દુનિયાની સામે છે. આજે પાકિસ્તાન લોન અને સંરક્ષણ ક્ષેત્ર પર વ્યાજ ચૂકવવા માટે તેની આવક કરતાં વધુ નાણાં ખર્ચી રહ્યું છે. પાકિસ્તાનના નાણા મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, દેશે સેનાના પેન્શન અને અન્ય ખર્ચ સિવાય માત્ર સંરક્ષણ પાછળ 517 અબજ રૂપિયા ખર્ચ્યા છે. જેને કારણે તેમણે શિક્ષણ, આરોગ્ય વગેરે જેવા અન્ય મહત્વના ક્ષેત્રોના બજેટમાં ભારે કાપ મૂકવો પડે છે.

વિશ્વની મહાન શક્તિઓના હાથનું રમકડું

સ્વતંત્રતા સમયે વિશ્વની બે મોટી શક્તિઓ યુનાઇટેડ સોવિયેત યુનિયન અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકા હતી. આ બંને દળો દુનિયાના તમામ દેશોને પોતાની છાવણીમાં સામેલ કરવા માટે લલચાવતા હતા. ભારતે બિનજોડાણવાદી રહેવાનો વિકલ્પ પસંદ કર્યો પરંતુ ભંડોળના લોભને કારણે પાકિસ્તાન અમેરિકા સાથે જોડાયું. અમેરિકાને એશિયામાં વ્યૂહાત્મક સાથીઓની પણ જરૂર હતી, જેથી રશિયાને આ બાજુથી ઘેરી શકાય. પાકિસ્તાનના લોભી સ્વભાવને સમજીને અમેરિકાએ પાકિસ્તાનને પુષ્કળ પૈસા અને હથિયારો આપવાનું શરૂ કર્યું અને આ રીતે ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની અને પછી બ્રિટનના હાથમાંથી મુક્ત થયેલું પાકિસ્તાન થોડાં જ વર્ષોમાં નૈતિક, આર્થિક અને વ્યૂહાત્મક દૃષ્ટિકોણથી અમેરિકાનું ગુલામ બની ગયું. અમેરિકાએ ઘણાં વર્ષો સુધી પાકિસ્તાનનું પાલન-પોષણ કર્યું, પરંતુ પછી ભારતનું વધતું કદ જોઈને અમેરિકા ભારત તરફ ઝૂકવા લાગ્યું. આજે અમેરિકા અને ભારત મિત્રો છે અને આ સંબંધ સમાનતાનો છે, અમેરિકા અને પાકિસ્તાન જેવો નથી. બિચારો પાકિસ્તાન પણ હવે ચીનનો ગુલામ બની ગયો છે. આર્થિક રોકાણના બહાને ચીને પાકિસ્તાનના સંસાધનો પર કબજો જમાવવાનું શરૂ કરી દીધું છે. કોવિડ સમયગાળા દરમિયાન પાકિસ્તાને રશિયા સાથે તેની નિકટતા વધારવાનો નિષ્ફળ પ્રયાસ કર્યો છે. ખાસ વાત એ છે કે, દુનિયાના કોઈ પણ દેશ સાથે પાકિસ્તાનનો સંબંધ મિત્રતાનો નથી, પરંતુ આજીજીનો છે અને તેથી જ તે મહાસત્તાઓના હાથમાં રમકડું બનીને રહે છે.

સર્વશક્તિમાન સેના

જ્યારે અમેરિકા પાકિસ્તાનને પૈસા આપતું હતું ત્યારે તે હકીકતમાં સામાન્ય જનતાના વિકાસ માટે નહોતું. અમેરિકા પાકિસ્તાનની સેના પર કબજો કરવા માંગતું હતું અને તેથી જ તેણે સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં મહત્તમ ચેરિટી વહેંચી. કેટલાક પૈસા રાજકારણીઓ અને અમલદારોને લાંચ આપવા માટે પણ હતા જેથી તેઓ અમેરિકાના માર્ગમાં અવરોધો ઉભી ન કરે. અમેરિકા તરફથી મળેલા બેલઆઉટને કારણે પાકિસ્તાન આર્મી ખીલવા લાગી અને તમામ સંસ્થાઓમાં તેનું મહત્વ સૌથી વધુ થવા લાગ્યું. અમેરિકા પણ એવું ઇચ્છતું હતું કે, જે લોકોને તે પૈસા ખવડાવે છે તેઓ સત્તામાં રહે. આ રીતે પાકિસ્તાનમાં સેના સરકારથી ઉપર બની ગઈ અને જ્યારે પણ કોઈ નેતાએ મોટો બનવાનો પ્રયત્ન કર્યો ત્યારે તેને સત્તા અને દેશની બહાર ફેંકી દેવામાં આવ્યો. સૈન્ય સત્તામાં આવ્યું પરંતુ તેને દેશ કેવી રીતે ચલાવવો તે આવડતું ન હતું. તેથી જ ન તો કોઈ મજબૂત આર્થિક નીતિ બનાવી શકાઈ અને ન તો કોઈ ક્ષેત્રમાં દેશ પોતાના પગ પર ઊભો થઈ શક્યો. સેનાએ પોતાનો ધંધો શરૂ કર્યો અને દેશની તમામ તાકાત ઓછી થઈ ગઈ.

ઑક્ટોબર 2011માં, પાકિસ્તાન ગયેલા તત્કાલીન યુએસ સેક્રેટરી ઑફ સ્ટેટ હિલેરી ક્લિન્ટને કહ્યું હતું કે, ‘જો તમે તમારા ઘરમાં સાપ રાખો છો, તો તમે અપેક્ષા રાખી શકતા નથી કે તેઓ ફક્ત તમારા પાડોશીને જ ડંખ આપે. તેમને ઉછેરનારાઓને પણ તે કરડે છે.’ ઈતિહાસ સાક્ષી છે કે પાકિસ્તાન સારી બાબતોને સમજી શકતું નથી.

(અસ્વીકરણ: આ લેખકના અંગત મંતવ્યો છે. લેખમાં આપેલી કોઈપણ માહિતીની સત્યતા/ચોક્કસતા માટે લેખક પોતે જ જવાબદાર છે. News18Gujarati તેના માટે કોઈપણ રીતે જવાબદાર નથી)

ગુજરાતી સમાચાર નો ખજાનો એટલે News18 ગુજરાતી. ગુજરાત, દેશ વિદેશ, બોલીવુડ, સ્પોર્ટ્સ, બિઝનેસ, મનોરંજન સહિત વધુ સમાચાર વાંચો ન્યૂઝ18 ગુજરાતી પર

Tags: Economic Crisis, Pakistan news