Health Special: બ્રોકન હાર્ટ સિન્ડ્રોમ એટલે શું? સ્ટ્રેસના કેટલા પ્રકાર છે? કઈ રીતે ઘટાડી શકાય?

નવી દિલ્હી: સ્ટ્રેસ શબ્દનો ઉપયોગ આપણા રોજિંદા જીવનમાં ઘણીવાર કરવામાં આવે છે. આપણાં જીવનમાં દૈનિક ફેરફારો અને પડકારોને પહોંચી વળવા માટે આ શબ્દ સામાન્ય પ્રતિસાદ છે. અમુક કિસ્સામાં આપણે ભાવનાત્મક, શારીરિક અને માનસિક ભાંગી પડીએ છીએ. ત્યારે તે સ્ટ્રેસ હોર્મોન કોર્ટિસોલના સ્ત્રાવનું કારણ બને છે, જે એડ્રેનાલિનની સાથે બ્લડ પ્રેશર, ઊંઘની પેટર્ન, બ્લડ સુગરના સ્તર તેમજ હૃદયના ધબકારાને અસર કરવાની વૃત્તિ ધરાવે છે. ટાકોત્સુબો કાર્ડિયોમાયોપથી બ્રોકન હાર્ટ સિન્ડ્રોમ તરીકે પણ ઓળખાય છે. તણાવના તીવ્ર, ગંભીર સ્વરૂપને કારણે પરિણમી શકે તેવી હૃદયની તકલીફ છે.

સ્ટ્રેસ દરેક વ્યક્તિમાં અલગ અલગ હોય છે અને તેના એક્યુટ સ્ટ્રેસ, એપિસોડિક એક્યુટ સ્ટ્રેસ અને ક્રોનિક સ્ટ્રેસ જેવા પ્રકારો છે. સ્ટ્રેસના તફાવતને તેની લાક્ષણિકતાઓ, ચિહ્નો, લક્ષણો, અવધિ અને સારવારના અભિગમોના આધારે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. તણાવને હંમેશાં ખરાબ વસ્તુ તરીકે ગણવામાં આવતો નથી, તે સામાન્ય રીતે રોજિંદા કામ પ્રત્યેનો આપણો પ્રતિસાદ હોય છે. તણાવની યોગ્ય માત્રા વ્યક્તિને સજાગ રહેવા અને વિચારવાની પ્રેરણા આપે છે. જો કે, વધુ પડતો તણાવ હાનિકારક હોઈ શકે છે. તણાવપૂર્ણ, બેચેની અનુભવાઈ શકે છે અને કેટલીક ગંભીર બીમારીઓનું કારણ પણ બની શકે છે.

ત્રણ પ્રકારના હોય છે તણાવ

કેટલાક માપદંડોના આધારે તણાવને નીચેના પ્રકારોમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય છેઃ

એક્યુટ સ્ટ્રેસ- સ્ટ્રેસના સૌથી સામાન્ય પ્રકારોમાંનો એક છે. એક્યુટ સ્ટ્રેસ. જે વારંવાર અને ટૂંકાગાળા માટે થાય છે. તે મુખ્યત્વે નજીકના ભવિષ્યમાં કોઈપણ ઘટના અથવા માંગ પર વધુ પડતા વિચાર, નકારાત્મક વિચારોને કારણે થાય છે. આને ક્ષણિક ભાવનાત્મક તકલીફ, માથાનો દુ:ખાવો, ગરદનનો દુ:ખાવો, કેટલીકવાર ક્ષણિક પેટ, આંતરડા અને આંતરડાની સમસ્યાઓ, છાતીમાં બળતરા, એસિડ પેટ, પેટ ફૂલવું, ઝાડા, કબજિયાત જેવી ત્રણ જુદી-જુદી સમસ્યાઓ દ્વારા ઓળખી શકાય છે.

એપિસોડિક એક્યુટ સ્ટ્રેસ- આ પ્રકારના સ્ટ્રેસ ઘણી વખત વ્યક્તિ વારંવાર તીવ્ર સ્ટ્રેસના ટ્રિગર્સ સાથે આવે છે. વારંવાર તીવ્ર તાણનો ભોગ બનતા લોકો ઘણીવાર અંધાધૂંધી અને કટોકટીનું જીવન જીવે છે. તેમની લાગણીઓ પર સંપૂર્ણ દબાણ હોય છે. આ પ્રકારનો તણાવ બે અલગ અલગ વ્યક્તિત્વમાં જોવા મળે છે, જેમ કે, "ટાઇપ એ" અને "ચિંતાજનક" વ્યક્તિત્વ. તીવ્ર તાણ વારંવાર જોવા મળે ત્યારે ટાઇપ એ વ્યક્તિત્વ ગણાય છે, વ્યક્તિ આક્રમક, અધીરાઈ અને સમયમાં ઉતાવળની ભાવના ધરાવે છે. આ લક્ષણો કોરોનરી હૃદય રોગો તરીકે ઓળખાતી હૃદયની તકલીફ તરફ દોરી જાય છે. જે ખૂબ ચિંતા કરે છે અને દરેક વસ્તુ વિશે નકારાત્મક વિચારો કરે છે તે લોકો ચિંતાજનક ટાઈપમાં આવે છે.

આ પણ વાંચો: આંખને લગતી આમાંથી એકપણ તકલીફ હોય તો ચેકઅપ કરાવી લો

ક્રોનિક સ્ટ્રેસ- ગંભીર, લાંબા સમય સુધી ચાલનારા, હાનિકારક પ્રકારનો તણાવ એ ક્રોનિક સ્ટ્રેસ છે, જ્યાં દર્દી બાળપણમાં તેમના ખરાબ અનુભવોને કારણે અથવા તો તેમના જીવનમાં આઘાતજનક અનુભવોને કારણે પીડાઈ શકે છે.

ટાકોત્સુબો કાર્ડિયોમાયોપથી- જે બ્રોકન હાર્ટ સિન્ડ્રોમ અથવા તણાવ પ્રેરિત કાર્ડિયોમાયોપથી તરીકે પણ ઓળખાય છે. તે હૃદયના મુખ્ય ચેમ્બર, ડાબું ક્ષેપક નબળું પાડે છે. તે સામાન્ય રીતે ગંભીર ભાવનાત્મક અથવા શારીરિક તણાવને કારણે થાય છે. તેનાં કારણો આ મુજબ છેઃ

• અંગત વ્યક્તિને અણધાર્યા ગુમાવી દેવા


• અચાનક અકસ્માત


• બ્લડપ્રેશરમાં એકાએક ઘટાડો થવો


• તીવ્ર ભય

ફીયર્સ આર્ગયુમેન્ટ સ્ટ્રેસ અને હૃદય : તે કઈ રીતે જોડાયેલા છે? તણાવની શરીર પર ખાસ કરીને હૃદય પર નકારાત્મક અસર થાય છે એવું કહેવામાં કશું ખોટું નથી. હૃદય અને તાણનું સ્તર હંમેશાં એકબીજા સાથે જોડાયેલું હોય છે, વ્યક્તિ જેટલી ઊંચી તાણ અનુભવે તેટલી જ વધુ એમિગડાલા (મગજનો એક વિસ્તાર જે તાણનો સામનો કરે છે) અસ્થિમજ્જાને વધુ શ્વેત રક્તકણો ઉત્પન્ન કરવાનો સંકેત આપે છે. આને કારણે ધમનીઓમાં સોજો આવી જાય છે, જેના કારણે હાર્ટ એટેક, સ્ટ્રોક અને એન્જાઈના (હૃદયમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થવાને કારણે એક પ્રકારનો છાતીમાં દુ:ખાવો) થઈ શકે છે. બ્રોકન હાર્ટ સિન્ડ્રોમ એ કાર્ડિયોવેસ્ક્યુલર રોગો છે. જે તણાવના તીવ્ર, ગંભીર સ્વરૂપને કારણે થઈ શકે છે.

સ્ટ્રેસના કારણે થતાં હૃદયરોગથી બચવા માટે આપણે રોજિંદા જીવનમાં કેટલીક સરળ ટીપ્સને અમલમાં મૂકવી જોઈએ. જે માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય બંનેને સુધારવામાં મદદ કરશે. સ્ટ્રેસને મેનેજ કરવી એક સાથે શીખી શકાય નહીં. પરંતુ, તે દરરોજ પ્રેક્ટિસ કરવાથી આવડી જાય.

સ્ટ્રેસને મેનેજ કરવાની અને હૃદયને મદદરૂપ થવાની રીતોઃ

હકારાત્મક રહોઃ સારું હાસ્ય હૃદયને મદદરૂપ થાય છે, હાસ્ય તણાવના હોર્મોન્સ ઘટાડે છે, ધમનીઓમાં સોજો ઘટાડે છે અને HDL કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ ઘટાડે છે.

કસરત : શરીર શારીરિક રીતે સક્રિય હોય ત્યારે તે મૂડ બૂસ્ટિંગ કેમિકલને બહાર કાઢે છે, જેને એન્ડોર્ફિન કહેવામાં આવે છે. કસરત કરવાથી સ્ટ્રેસ તો ઓગળે જ છે સાથે જ બ્લડ પ્રેશર ઘટાડીને અને હૃદયના સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવીને હૃદયરોગ સામે રક્ષણ આપે છે. કસરતનો અભાવ વજન વધારવા તરફ દોરી જાય છે અને તેથી કોરોનરી આર્ટરી ડિસિસ ઊભું થવાનું જોખમ પણ વધે છે. લોકોએ યોગ અને ધ્યાન જેવી શારીરિક પ્રવૃત્તિઓમાં પોતાને વ્યસ્ત રાખવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ, જે તણાવ ઘટાડવામાં સાબિત થયેલા ઉપચારક વિકલ્પો છે.

આ પણ વાંચો: કાયમ યુવાન રહેવા માંગો છો? 30 વર્ષની ઉંમર પછી આટલા ટેસ્ટ તો કરાવી જ લો

અતિશય આહાર, હાઈપરટેન્શન અને ડાયાબિટીસ જેવી માનસિક બીમારીને ટાળો. તણાવ હોય ત્યારે લોકો વધુ પડતો આહાર લેવાનું પસંદ કરે છે, જેના કારણે પાછળથી ડાયાબિટીસ અને હાઈપરટેન્શન જેવી બીમારીઓ થઈ શકે છે. ચિપ્સ ખાવાને બદલે તમારા આહારમાં સાલ્મોન, એવોકાડો, શતાવરી, ગ્રાસ-ફીડ અને ડાર્ક ચોકલેટ જેવા પોષક તત્વો અને એન્ટિઓક્સિડન્ટ્સ વાળો ખોરાક સામેલ કરો. તણાવને સ્વીકારવો અને સમસ્યાનો સામનો કરવો તેમજ તેની સામે લડવું. તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓથી દૂર રહેવા માટે મિત્રો સાથે પ્લાનિંગ કરવું અને તમારી જાતને શાંત કરવા આરામ માટે સમય કાઢવો મહત્વપૂર્ણ છે.

આ પણ વાંચો: આંખને લગતી આમાંથી એકપણ તકલીફ હોય તો ચેકઅપ કરાવી લો

દૈનિક જીવનમાં સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટના મહત્વને સમજવું જોઈએ, આ વાત વૈકલ્પિક હોવી જોઈએ નહીં. હૃદયને સુધારવા અને બચાવવા માટે દરેક વ્યક્તિ નિયમિતપણે મેનેજમેન્ટ ટીપ્સથી તાણ ઘટાડવાની શરૂઆત કરે તે જરૂરી છે. લોકોએ તાણનો સામનો કરવા માટે ધૂમ્રપાન અથવા વધુ પડતું ખાવાની કુટેવ પર આધાર ન રહે તેની ખાતરી કરવી જોઈએ.

(અહીં આપેલા મંતવ્ય નિષ્ણાત ડોક્ટરના છે. Dr Rajpal Singh- Director-Interventional Cardiology- Fortis Hospital, Richmond Road, Bangalore)

ગુજરાતી સમાચાર નો ખજાનો એટલે News18 ગુજરાતી. ગુજરાત, દેશ વિદેશ, બોલીવુડ, સ્પોર્ટ્સ, બિઝનેસ, મનોરંજન સહિત વધુ સમાચાર વાંચો ન્યૂઝ18 ગુજરાતી પર

Tags: Heart, Lifestyle, આરોગ્ય