Explained: કઇ રીતે આકાશમાં ઉત્પન્ન થાય છે ચમકાદાર વીજળી? જાણો, તેનાથી બચવાના ઉપાયો

ચોમાસા દરમિયાન આકાશમાં કાળા ડિબાંગ વાદળો વચ્ચે જોવા મળતી વીજળી સેકન્ડોમાં આપણી આંખ સામે ફ્લેશની જેમ ચમકીને ગાયબ થઇ જાય છે. આ દરમિયાન ઘણી જગ્યાઓ પર વીજળી પડવાની ઘટનાઓ પણ સામે આવે છે. ત્યારે આપણામાંથી મોટા ભાગના લોકોમાં આ સવાલ થતો હશે કે આકાશમાં ચમકારા કરતી વીજળી આખરે ઉત્પન્ન કઇ રીતે થાય છે. જોકે આ વિશે ઘણી વાર્તાઓ પણ પ્રસિદ્ધ છે.

તમે બેન ફ્રેકલિન વિશે સાંભળ્યું હશે. શું તમે જાણો છો તેણે વાવાઝોડા દરમિયાન પતંગ ઉડાવી હતી. તે સાબિત કરવા માંગતા હતા કે વીજળી ઇલેક્ટ્રિસીટીનું જ એક રૂપ છે. આપણે જાણીએ છીએ કે વાવાઝોડામાં પતંગ ઉડાવવી સુરક્ષિત નથી. પરંતુ બેનની વાત પણ સાચી હતી. વીજળી ઇલેક્ટ્રિસીટીનું એક રૂપ છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો વીજળી ઉત્પન્ન થવા પાછળની આખી પ્રક્રિયા શું છે? જો નહીં, તો આજે અમે તમને તેના વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપીશું.

કઇ રીતે ઉત્પન્ન થાય છે વીજળી?

આપણે જાણીએ છીએ કે આકાશમાં રહેલા વાદળો એ જમીનમાં રહેલા પાણીના બાષ્પિભવનની પ્રક્રિયાથી બનતા હોય છે અને તે બાષ્પ આકાશમાં બરફમાં ફેરવાઇ જાય છે. આ બરફના વાદળોના બે પ્રકારો હોય છે. જેમાં (+) અને (+) હોય છે. જ્યારે આ બંને વાદળો એકબીજાના સંપર્કમાં આવે છે, તો વાદળો વચ્ચે ભીષણ ધ્વનિ પેદા થાય છે, જેને આપણે ગર્જના કહીએ છીએ. જ્યારે આ વાદળો એકબીજાના સંપર્કમાં આવે છે ત્યારે એક ખૂબ તેજ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય છે, જેનો અવાજ હોતો નથી. ટૂંકમાં સમજીએ તો વાદળાઓમાં સર્જાતા ઋણ વિદ્યુતભાર(-) અને ધન વિદ્યુતભાર(+)ના કારણે વીજળી પેદા થાય છે.

ચાર કલાકમાં જ પૂર્ણ થઇ અમદાવાદની રથયાત્રા: ભક્તો માટે રથનાં દર્શન ખુલ્લા મૂકાયા, કર્ફ્યૂમાંથી મુક્તિ

ધરતી પર શા માટે પડે છે વીજળી?

તમને અહીં પ્રશ્ન થતો હશે કે આકાશમાં થતી વીજળી ધરતી પર શા માટે પડે છે? હકીકતમાં આકાશમાં ઘુમડતા ઓપોઝીટ એનર્જીના વાદળો વિપરીત દિશામાં જતા એકબીજા સાથે અથડાય છે અને તેમના ઘર્ષણના કારણે પેદા થતી વીજળી ધરતી પર પડે છે. આકાશમાં કોઇ પણ પ્રકારનું કંડક્ટર ન હોવાથી વીજળી પૃથ્વી પર કંડક્ટરની શોધમાં પહોંચે છે. જેના કારણે જે-તે વિસ્તારમાં નુકશાન થાય છે. ધરતી પર પહોંચ્યા પછી વીજળીને કંડક્ટરની જરૂર પડે છે. આકાશીય વીજળી જ્યારે લોખંડના થાંભલાની આરપારથી પસાર થાય છે તો તે કંડક્ટરનું કામ કરે છે અને વીજળી જમીનમાં સમાઇ જાય છે. આ સમયે જો કોઇ માણસ તેના સંપર્કમાં આવે તો તેનું મોત પણ થઇ શકે છે અથવા ઈજાગ્રસ્ત પણ થઇ શકે છે.

કઇ રીતે વર્તે છે (+) અને (-) ચાર્જ?

જ્યારે ઠંડી અને ગરમ હવા મળે છે, ત્યારે ગરમ હવા ઉપર રહે છે. જે ગર્જના કરી વાદળ બનાવે છે. ઠંડી હવામાં બરફના સ્ફટિકો હોય છે, જ્યારે ગરમ હવામાં પાણીની ટીંપા હોય છે. તોફાન દરમિયાન પાણીના ટીપા અને સ્ફટિકો પરસ્પર ટકરાય છે અને હવામાં અલગ થઇ જાય છે. આ ટક્કરથી વાદળોમાં ઇલેક્ટ્રિકલ ચાર્જીસ પેદા થાય છે. એક બેટરીની જેમ આ વાદળોમાં એક પ્લસ(+) અને એક માઇનસ(-) વિદ્યુતપ્રવાહ હોય છે.

વાદળોમાં પ્લસ એટલે કે પોઝીટીવ ચાર્જ સૌથી ઉપર હોય છે, જ્યારે માઇનસ એટલે કે નેગેટિવ ચાર્જ સૌથી નીચે હોય છે. જ્યારે નીચેનો ચાર્જ મજબૂત બને છે. ત્યારે વાદળો ઊર્જા મુક્ત કરે છે. ઊર્જા હવાના માધ્યમથી તે સ્થાન પર જાય છે, જ્યાં વિપરિત ચાર્જ હોય છે. બહાર નીકળતા ઊર્જાના આ બોલ્ટને લીડર સ્ટ્રોક કહેવામાં આવે છે. જે વાદળોમાંથી ધરતી સુધી જાય છે અથવા એક લીડર સ્ટ્રોક એક વાદળમાંથી અન્ય વાદળમાં જાય છે. જોકે કોઇ પણ હજુ સુધી નિશ્ચિત નથી કે વીજળીના બોલ્ટ આગળ વધતા ઝીગઝેગ પાથ (વાંકાચૂકા રસ્તા)ઓને અનુસરે છે. મુખ્ય સ્ટ્રોક અથવો બોલ્ટ ફરી વાદળોમાં જશે અને તે વીજળીના ચમકારા ઉત્પન્ન કરશે. તે હવાને પણ ગરમ કરશે અને હવા ઝડપથી ફેલાશે. જે આપણને સંભળાતી ગર્જના જેવા અવાજ ઉત્પન્ન કરશે.

COVID-19 In India: દેશમાં 3 કરોડથી વધુ દર્દીઓએ કોરોનાને આપી મ્હાત, હાલમાં 4 લાખ 50 હજાર એક્ટિવ કેસ

આકાશમાંથી વીજળીને ધરતી પર આવતા કેટલો સમય લાગે?

આકાશમાં બે પ્રકારની વીજળી પેદા થાય છે. જેમાંથી એક એવી હોય છે જે ફક્ત વાદળોમાં જ રહે છે અને તેનો અવાજ પણ આવતો નથી, માત્ર ચમકારા થાય છે. જ્યારે બીજા પ્રકારની વીજળી સીધી જમીન પર આવે છે અને તેનો જોરદાર અવાજ પણ સંભળાય છે. તેને જમીન પર આવતા માત્ર 0.05 સેકન્ડનો સમય લાગે છે અને તે સમયમાં તે જમીન પર પડે છે. આ વીજળી જ્યારે જમીન પર આવે છે ત્યારે આસપાસના વિસ્તારમાં વાતાવરણ ખૂબ ગરમ થઇ જાય છે, જેના કારણે તેમાં જોરદાર અવાજ આવે છે.

કેવા વિસ્તારોમાં પડી શકે છે વીજળી?

આકાશમાંથી સૌથી વધુ વીજળી લાઇટના મોટા મોટા થાંભલાઓ અને ખુલ્લા મેદાનમાં પડે છે. આનું કારણે એ છે આ વીજળીનું પ્રમાણ એટલું ખતરનાક હોય છે કે, જમીન પર એટલે કે ખુલ્લી જગ્યાએ જમીનના ઘર્ષણના કારણે તે નીચે ખેંચાતી હોય છે. વીજળીના એક કડાકામાં લગભગ 100 મિલિયન વોલ્ટ્સ અથવા તેનાથી પણ વધુ વોલ્ટ્સની શક્તિ હોય છે. આટલી પ્રચંડ વીજળી જે વિસ્તારમાં પડે ત્યાં ઊંડો ખાડો પડી જાય છે અને ત્યાં કોઇ માણસ ,પશુ કે વૃક્ષ હોય તો ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં તેનું નામનિશાન મટી જાય છે.

વીજળીથી બચવાના ઉપાયો

- ખુલ્લા મેદાનો કે જગ્યાઓથી દૂર રહો, વૃક્ષ નીચે ન ઊભા રહો. ઘર કે મકાનની અંદર રહેવું વધુ સુરક્ષિત.

- જો તમે સ્વિમિંગ કરી રહ્યા હોય અને વીજળીના ચમકારા થાય તો પાણીની બહાર નીકળી જાવ. વીજળી એક નજરે તમને દૂર થતી હોય તેમ દેખાશે પણ તે 20 માઇલથી વધુની ઝડપે આવી શકે છે.

- તોફાનના સમયે વીજળીના તમામ ઉપકરણોને બંધ અથવા અનપ્લગ કરી દો. ફોન કે ચાર્જરનો ઉપયોગ ન કરવો.

- કોઇ પણ મેટલના સામાન કે છત્રીનો ઉપયોગ ન કરવો.

- તમે કઇ રીતે જાણી શકશો કે વીજળી તમારી આસપાસ છે? તો તમે અનુભવશો કે તમારા માથાના અને શરીરના વાળ ઊભા થવા લાગશે. આમ થવા પર કોઇ સુરક્ષિત જગ્યાએ ચાલ્યા જવું. જો તમારી આસપાસ કોઇ સુરક્ષિત જગ્યા ન હોય તો બની શકે તેટલું જમીનની નજીક જવું.

વીજળીના વિવિધ પ્રકારો

હવામાનશાસ્ત્રીઓએ સંશોધન કરી અભ્યાસના આધારે વીજળીના વિવિધ પ્રકારો નક્કી કર્યા છે. જેમાં ક્લાઉડ ટૂ ક્લાઉડ લાઇટનિંગ, પોઝિટિવ લાઇટનિંગ, રિબન લાઇટનિંગ, ફોર્કડ લાઇટનિંગ, રોકેડ લાઇટનિંગ, બોલ લાઇટનિંગ, બ્લુ લાઇટનિંગ, અપર એટ્મોસ્ફિયરિક લાઇટનિંગ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

ગુજરાતી સમાચાર નો ખજાનો એટલે News18 ગુજરાતી. ગુજરાત, દેશ વિદેશ, બોલીવુડ, સ્પોર્ટ્સ, બિઝનેસ, મનોરંજન સહિત વધુ સમાચાર વાંચો ન્યૂઝ18 ગુજરાતી પર

Tags: Lightning, Nasa, ચોમાસુ